Wprowadzenie do informatyki bankowej


(fragment książki "Monografia informatyki bankowej oraz nowoczesne technologie informatyczne")

Wydawać by się mogło, że komputeryzacja w sektorze bankowym ma najlepsze warunki wyjściowe. Po pierwsze, banki mają pieniądze, a pod drugie, konkurencyjność rynku bankowego zmusza je do rozszerzania oferty i ulepszania obsługi klientów, a więc do postępu organizacyjnego i technologicznego, w którym komputery odgrywają niepoślednią rolę.

Jednakże komputeryzacja banku nie sprowadza się do zakupu iluś tam komputerów i postawienia ich na biurkach lub w salach operacyjnych obsługi klientów, lecz wymaga określonego środowiska w postaci systemu bankowego (oprogramowania o funkcjonalności odpowiadającej profilowi i strategii finansowej banku, technologii przetwarzania danych odpowiedniej do liczby klientów i rachunków oraz intensywności realizowanych transakcji) oraz takiej organizacji procesów decyzyjnych, aby wykorzystywane były możliwości stwarzane przez rozwiązania informatyczne.

To dopasowanie - czy też raczej współdziałanie - biznesu, organizacji i techniki wymaga od personelu kultury (biznesowej i informacyjnej) oraz stałej czujności na nowości i trendy rozwojowe na rynku usług finansowych (nowi konkurenci, nowe instrumenty finansowe i kanały dystrybucji), w metodach zarządzania oraz w sferze technologii informatycznych.

Założyć można, że instytucje działające na otwartym rynku finansowym, aby się rozwijać lub przetrwać, muszą spełnić co najmniej 3 następujące warunki:

  • mieć wytyczone długofalowe (strategiczne) cele decydujące o profilu usług (bank uniwersalny, bank klientów indywidualnych, bank komercyjny, bank inwestycji kapitałowych na międzynarodowym rynku papierów wartościowych, bank "forexowy" specjalizujący się w operacjach zagranicznych, itp.) zbieżne z tendencjami rozwojowymi usług finansowych i potrzebami rynku,
  • wypracować model działalności operacyjnej ( instrumenty finansowe dla profili/segmentów klientów, metody zarządzania ryzykiem), prowadzącej do osiągnięcia tych celów w warunkach zmiennego środowiska rynkowego i walki konkurencyjnej,
  • posiadać odpowiednie zasoby i narzędzia działania, w tym personel (łączący w sobie i wiedzę i umiejętność skutecznego działania) oraz środki techniczne, wśród których najważniejszą rolę odgrywa system informatyczny (a w nim nie tyle komputery, ile jakość rozwiązania projektowego aplikacji bankowych).

Tylko zharmonizowanie wszystkich powyższych czynników sprawić może, że system informatyczny działać będzie we właściwym środowisku biznesowym, obejmującym również kierownictwo, które będzie wiedziało, jak system używać i czego od niego oczekiwać. Z kolei system informatyczny musi odpowiadać wymaganiom tego środowiska, a więc odpowiadać potrzebom pod względem funkcjonalnym, być podatnym na zmiany, posiadać odpowiednią wydolność i niezawodność.

Informatyka bankowa w ostatnich latach kształtowana jest przez takie nowoczesne trendy rozwojowe jak: elektroniczna/wirtualna bankowość (stająca się integralną częścią e-biznesu), inteligentne karty płatnicze, systemy zarządzania relacjami z klientem, wielowymiarowe hurtownie danych oraz systemy ekspertowe i neuronowe.

Na szczególną uwagę zasługują nakłady na systemy zarządzania relacjami z klientem (CRM), które w powiązaniu z e-biznesem sięgają wielu miliardów $. Ocenia się [FA-1], że do roku 2002 rynek systemów CRM łącznie (licencje, sprzęt, wdrożenia) przekroczy obroty 180 miliardów dolarów. Wpływy z licencji na oprogramowanie systemów CRM wynosiły w 1999 roku 3,7 mld $ a w roku 2000 zwiększyły się o 3,7 mld $. [PR-1]. Wg Cahners In-Stat Group pod koniec 2001 roku wyniosą one 9.4mld$, a w 2005 roku 30,6 mld$. Z punktu widzenia infrastruktury systemów CRM (w tym call center) dane te nie są kompletne, gdyż tylko rynek produktów i serwisu automatycznego rozpoznawania mowy osiągnąć ma w 2005 roku obroty 11 mld dolarów. Rozwój systemów CRM stanowi jedną z podstaw znacznego wzrostu e-biznesu, którego obroty w 1998 roku wyniosły ok.40 mld $, zaś wg IDC w 2000 roku przekroczyły już 350 mld $, a w 2005 roku mają sięgnąć 5 bilionów $.

Pod koniec lat 90-tych dał się zauważyć znaczny wzrost rozwiązań w architekturze klient-serwer, w szczególności pod systemem operacyjnym Windows NT. Niemniej jednak, rdzeń najważniejszych (zwanych “mission-critical”) systemów w dużych bankach zachodnich w większości przypadków -ponad 75% wg [BD-1] - pozostaje nadal w klasycznej technologii typu “mainframe”, na którą banki wydają ponad 60% nakładów informatycznych. Tak więc technologia ta zakorzeniona jest jeszcze mocno, ale od połowy lat 90-tych coraz więcej .(być może nawet ponad połowa) aplikacji bankowych, szczególnie tych oddziałowych lub powiązanych z obsługą transakcji elektronicznych, opartych jest na architekturze klient-serwer. Jednakże unowocześnienie komputerów typu “mainframe” przy równoczesnym obniżeniu cen oraz włączenie ich do technologii przetwarzania rozproszonego stworzyło nowe możliwości zastosowań i zapewne wpłynie na utrzymanie ich pozycji w dużych bankach. Pewną alternatywą w stosunku do klasycznej architektury klient-serwer są aplikacje oparte na internecie, w których po stronie klienta wymagana jest tylko instalacja przeglądarki internetowej. W warunkach stosowania wielu serwerów aplikacyjnych w firmie prowadzi to do architektury aplikacyjnej serwer-serwer, pozostawiając relacje klientowskie jedynie w stosunku do serwera internetowego.

Nakłady finansowe na informatykę w światowym sektorze bankowym należą do najwyższych i w przeliczeniu na 1 pracownika wynosiły w 1995 roku ponad 24 tysiące dolarów amerykańskich, na drugim miejscu znalazły się instytucje ubezpieczeniowe (ok.20 tysięcy USD), a na trzecim telekomunikacja (ok. 10 tysięcy dolarów) [ CW-1]. Nakłady na międzynarodowe (czyli upowszechniane na rynkach międzynarodowych) systemy bankowe w 1996 r. wyniosły prawie 2 mld dolarow [D-3]. Z tego 230 ml $ zapłacono za licencje software’owe, 400 ml za utrzymywanie systemów (maintenance), 220 ml za usługi wdrożeniowe i 360 ml za sprzęt.

Zmianie ulegać będzie struktura nakładów na IT. Miejsce typowych aplikacji bankowych zajmować będą elektroniczne kanały dystrybucji produktów oraz technologie typu hurtownie danych. Już 1996 roku nakłady w świecie na oprogramowanie hurtowni danych wyniosły 2,6 mld dolarów (a więc więcej niż na międzynarodowe systemy bankowe), pociągając za sobą wydatki sprzętowe w wysokości 3,7 mld dolarów [IDC-2]. Firma IDC (International Data Corporation) oceniała wówczas , iż roczna stopa wzrostu nakładów na hurtowni danych będzie wynosić do 2001 roku średnio 24% ( na software 29%, na hardware 21%). Główny (prawie 50%) rynek hurtowni danych stanowiły bardzo duże firmy o dochodach ponad 500 milionów $. Ponieważ rynek ten powoli ulega nasyceniu, z tego powodu akcent nakładów będzie przesuwał się w stronę firm o dochodach dużych (51-499 ml $) i średnich (1-50 ml $).

W USA podczas 3 ostatnich lat dekady lat 90-tych z kwoty ponad 2mldy $ jaką banki miały wydatkować na IT, co najmniej 1 mld planowano na inwestycje w nowych kanałach obsługi klienta. [OLI-1].

Wg Mitchell Madison Group [BT-5.1] od 1980 roku nakłady na informatykę wzrosły prawie 10-krotnie, podczas gdy wartość aktywów wzrosła tylko 6-krotnie. Każdy z banków na liście 15 największych inwestorów informatycznych wydał w 1996 roku od 1 do 2 miliardów dolarów. Nakłady ukierunkowane są głównie na marketing, utrzymywanie i pozyskiwanie (akwizycję) klientów, a więc skierowane są głównie na “wojnę cen” (price-war). Wg Tower Group [GB-1] ogólna suma wydatków na informatykę w bankach amerykańskich wyniesie w 1997 r. 19 mld dolarów. Średnie wydatki na informatykę w roku 1966 wyniosły w Wielkiej Brytanii 8% ogólnych nakładów kosztowych (w niektórych bankach nawet ponad 15%) [INF-1, s.6]. Czołowe banki zagraniczne zatrudniają tysiące informatyków i ich potencjał jest porównywalny z możliwościami dużych firm software’owych i nawet przewyższa je w większości przypadków .

Rozwój informatyki bankowej wiąże się niewątpliwie z przemianami zachodzącymi w bankowości, wynikającymi z przyczyn biznesowych, socjotechnicznych, organizacyjnych i techniczno-technologicznych. Bankowość jest szczególnie podatna na przemiany technologiczne zachodzące w informatyce, gdyż jest to jedna z nielicznych branż, w których prawie wszystkie podstawowe procesy produkcyjne odbywają się elektronicznie.

Tabl. 1 Zestawienie przemian zachodzących w bankowości

Stan dotychczasowy

Czynniki przemian i zmiany

 

 

CZYNNIKI BIZNESOWE

  • Tradycyjne, zwykle regionalne, rynki usług finansowych

  • Globalizacja biznesu i konsolidacja banków oraz wzrost konkurencyjności i ryzyka finansowego

  • Postawa reaktywna (oczekiwanie i reagowanie na napływające zdarzenia)

  • Postawa proaktywna (generowanie wyprzedzających zdarzeń, np. nowych produktów, m.i. na podstawie analizy zachowywania się klientów i konkurentów)

  • Rachunek kosztów ukierunkowany na centra kosztów i produkty

  • ABC (Activity Based Costing) rachunek kosztów działań).

  • Redukcja kosztów

  • Zmniejszenie stosunku kosztów do dochodów oraz zmniejszanie ryzyka finansowego, stosowanie wskaźnika Cost-Earning-Ratio

  • Optymalne ROI (zwrot z inwestycji)

  • Optymalny zwrot z zaangażowanego kapitału (ROCE)

  • Ukierunkowanie na produkty

  • Orientacja na rynek i klientów (systemy CRM)

  • Sprzedaż indywidualnych produktów

  • Sprzedaż wiązana (cross-sell), koszyki produktowe, produkty komplementarne

  • Marketing masowy (mass marketing)

  • Marketing ukierunkowany na segmenty klientów (targetmarketing, micromarketing), marketing indywidualny (one-to-one marketing, personal marketing), marketing niszowy, marketing ukierunkowany na zdarzenia (event marketing).

  • Pozyskiwanie nowych klientów

  • Utrzymywanie najbardziej dochodowych dla banku i perspektywicznych klientów

  • Satysfakcja klientów

  • Lojalność klientów m.i. poprzez satysfakcję

  • Klient tylko jako pasywny właściciel rachunków debetowych i kredytowych

  • Zaspokajanie potrzeb klienta jako inwestora: (wspomaganie zarządzania przepływem pieniężnym klienta, wspomaganie zarządzania jego portfelem inwestycyjnym), wygospodarowanie czasu na współpracę z klientem przy równoczesnym zmniejszeniu zatrudnienia

     

     

     

    CZYNNIKI SOCJOTECHNICZNE

      • Podstawowy zakres usług wystarcza do utrzymania klienta

    Zwiększone wymagania klienta i spadek lojalnosci, polepszenie komfortu obsługi staje się koniecznością

  • Klient (i jego rodzina) przywiązany do jednego banku
  • Klient posiada otwarty dostęp do usług wielu instytucji finansowych poprzez własne środki techniczne zlokalizowane w domu (internet, homebanking) lub "pod ręką" (telefony lomórkowe i zdalnie łączące się z siecią notebooki )

  • Ukierunkowanie pracy ludzkiej na zbieranie informacji
  • Ukierunkowanie pracy ludzkiej na wiedzę i procesy decyzyjne

       
     

    CZYNNIKI ORGANIZACYJNE

    • Statyczne hierarchiczne struktury organizacyjne

    Dynamiczne poziome struktury oparte na współpracy funkcjonalno-problemowej tworzone np. w oparciu o metodologię BPR (Business Process Reengineering), IE/CASE (Information Engineering and CASE tools), zasady TQM ( Total Quality Management)

  • Klasyczne banki (wyposażone w budynki i urządzenia, zatrudniające personel produkcyjny)
  • Wirtualne banki i oddziały.

  • Analitycy bankowi
  • “Mocni” analitycy biznesowi (power analysts) i pracownicy wiedzy (knowledge workers)

  • Ręczne procedury zarządzania przepływem prac
  • Zautomatyzowane zarządzanie przepływem dokumentów i zadań (WFM - Work Flow Management )

     

    CZYNNIKI TECHNICZNO-TECHNOLOGICZNE

    • Technologia komputerowa jako narzędzie wspomagające biznes (“Enterprise-Defined Computing”)

    Technologia komputerowa jako niezbędna składowa (organiczna) część biznesu (“Computing-Defined Enterprise”)

  • Obsługa klienta prowadzona w oddziałach
  • Obsługa internetowa poprzez spersonalizowane portale e-serwisu

  • Niespójne informacje izolowane w ramach poszczególnych aplikacji i poszczególnych departamentów
  • Spójne informacje w skali firmy, integrowane oprogramowaniem typu "middleware" i technologią hurtowni danych

  • Predefiniowane raporty tworzone w trybie wsadowym wykazujące głównie zaszłości (dane o tym co się wydarzyło)
  • Prezentacje graficzne na ekranie uruchamiane przez końcowego użytkownika w trybie zapytań ad-hoc (odpowiedzi na pytania: “dlaczego się zdarzyło” i “co może się zdarzyć”).

  • Raportowanie dla kierownictwa w systemach transakcyjnych
  • Analiza wielowymiarowa i data-mining w hurtowniach danych

  • Przepływ tradycyjnych dokumentów papierowych
  • Przepływ elektronicznych dokumentów (paperless work)

  • Magnetyczne karty płatnicze
  • Inteligentne karty płatnicze (mikroprocesorowe i laserowe), wirtualne karty płatnicze

  • Stacjonarny sprzęt komputerowy
  • Mobilny sprzęt umożliwiający bezprzewodowe połączenie z aplikacją (np. z systemem bankowym )

  • Architektura dwuwarstwowa klient-serwer
  • Architektura trójwarstwowa z internetową warstwą klienta

  • Realizacja wszystkich zadań w ramach przetwarzania transakcyjnego (OLTP)
  • Rozdzielenie przetwarzania analitycznego (hurtownie danych i OLAP) od przetwarzania transakcyjnego

  • Gotówka, blankiety czekowe
  • Pieniądz elektroniczny (e-cash), czeki elektroniczne

  • Zabezpieczenie dostępu poprzez hasła i numery identyfikacyjne (PINy)
  • Biometryczne metody identyfikacji (odciski palców, obraz dna oka itp.)

  • Dane o kliencie tylko w centralnej kartotece
  • Dane o sobie klient posiada na kartach chipowych lub laserowych

  • Wsadowe systemy oceny ryzyka bankowego
  • Transakcyjne systemy oceny ryzyka (ocena ryzyka transakcji w trybie on-line, tj. podczas zawierania transakcji, dokonywania płatności chipową kartą płatniczą)

  • Usługi informatyczne realizowane przez banki własnymi siłami
  • Coraz większe korzystanie z usług firm zewnętrznych (outsourcing)

  • Systemy bankowe izolowane od systemów swoich klientów
  • Łączność systemów bankowych z systemami ERP klientów

    Wynikiem tych przemian (zachodzących zresztą nie tylko w bankowości) jest pojawienie się między innymi gospodarki elektronicznej (e-commerce, e-business), systemów relacji z klientem (CRM), zarządzania łańcuchem dostaw (supply chain, value chain) i zarządzania relacjami partnerskimi (Partner Relationship Management -PRM), inteligentnych systemów biznesowych, technologii hurtowni danych i zaawansowanych metod zarządzania ryzykiem.